Značenjski i formalni odnosi među leksemama

Homonimi, sinonimi, antonimi, deminutivi i augmentativi

U srpskom jeziku se često mešaju pojmovi koji označavaju reči sličnog i različitog značenja, umanjenice, uvećanice i reči koje se pišu isto a označavaju različite pojmove.

Homonimi

Homonimi su reči koje imaju isti glasovni sastav, isto se pišu. Homonimi nemaju isto značenje i nisu istog porekla, mogu se čitati isto ili drugačije i imati različite akcente. Njih strogo treba razlikovati od polisemije, odnosno višeznačnosti jedne reči (svojstvo jedne reči da ima više značenja). Reč homonim je grčkog porekla i označava one koji imaju isto ime (homo – isto, nim- ime). Tipični homonimi u srpskm jeziku:

a) reči: kosa - alatka koja se koristi za sečenje trave; kosa - dlake na ljudskoj glavi;
grad - kao naseljeno mesto; grad - padavina (led)

b) rečenice: Dunja (vlastito ime) jede dunju (voće). Vredno je radio ( glagol- delao), pa je kupio radio (imenica- sprava na kojoj se slušaju vesti i muzika).

Sinonimi

Sinonimi su reči koje su po značenju veoma slične ili iste nekoj drugij reči, ali nemaju isti oblik. Upotrebom sinonima se ističu nijanse reči, koristi se za potrebe tačnijeg i preciznijeg izražavanja. Nije isto ako se kaže prezalogajiti, jesti ili žderati. Takođe jedna reč može biti zamenjena ili upoređena sa više reči, a ne samo sa jednom. Na primer reč zemlja može označavati tlo, zemljište, pod , patos ili država.

Primeri za sinonime: debeo – ugojen, pun

Antonimi

Antonimi su reči koje imaju suprotno značenje, a dve reči suprotnog značenja čine antonimski par. Mogu biti glagoli, imenice, pridevi, prilozi i predlozi. Antonim je reč grčkog porekla i označava „protiv ime“ odnosno anti što znači protiv ili suprotno.

PROČITAJTE JOŠ... Prevodi sa overom sudskih tumača

Antonimi mogu biti;

1) primarni ili pravi imeđu kojih ne postji etimološka veza, jer te reči ne potiči iz istih korena
Na primer: belo – crno, lep – ružan, tišina – buka

2) tvorbeni- reči su istog korena , a nastaju dodavanjem različitih prefiksa i sufiksa
Na primer: simpatičan – antipatičan; izneti – uneti, zatvoriti – otvoriti

3) binarni- oni koji potpuno isključuju značenje svog para

Na primer: istina- laž, ljubav- mržnja, sreća- tuga

Postoje reči koje nemaju binarne antonime, na primer one koje označavaju biljke i životinje, ako se izuzmu polne razlike ( lav-lavica, tigar- tigrica)

Dodavanjem prefiksa ili sufiksa na osnovni oblik ili koren, prilikom gradnje reči, mogu se dobiti umanjena ili uvećanja značenja. Na primer: kuća – kućica – kućetina.

Augmentativ

Naziv potiče od latinske reči augmentativum što znači „uvećanica“ i predstavlja reči koje označavaju što veće u odnosu na „normalnu“ veličinu. Augmentativi se mogu naći u pozitivnom i negativnom vidu. U koliko su negativni, tada se izjednačavaju sa pejorativima, odnosno reči kojima se kazuje pogrdno značenje ( babetina, nosina). Augmentativi se grade nastavcima za građenje reči – sufiksima: - ina, - etina, - urina i dr.

Primeri: soba - sobetina, knjiga – knjižurina.

Augmentativi su funkcionalno suprotni deminutivima.

Deminutiv

Deminutiv je izvedena reč koja označava što manje u odnosu na „normalnu“ veličinu,a naziv reči potiče iz latinskog jezika od reči deminutivum što znači „umanjenica“. Takođe, kao i augmentativi, mogu biti pozitivnog vida i negativnog vida. Svojim oblikom mogu biti slični hipokoristicima- ime koje se daje iz ljubavi, nežnosti od mila.
Na primer: cvet - cvetak, dete - detence.